Polska polityka migracyjna

Polska polityka migracyjna – polityka rozumiana jako sztuka sterowania procesami migracyjnymi w celu osiągnięcia aktualnych celów i interesów państwa polskiego. Obejmuje zarówno kontrolę procesów imigracyjnych, emigracyjnych, jak i migracji wewnętrznych.

Okres 1945–1989

Zaraz po zakończeniu II wojny światowej Polska czyniła wysiłki w celu dalszego zunifikowania struktury narodowościowej (ograniczenie ryzyka wynikającego z problemów etnicznych) oraz zapewnienia odpowiedniej siły roboczej jako fundamentu do rozwoju miast. Podjęte działania:

• wysiedlenie ludności niemieckiej z Polski
• przesiedlenie ludności polskiej z terenów ZSRR na tzw. Ziemie Odzyskane (zasiedlanie opuszczonych terenów)
• przesiedlenie ludności pochodzenia ukraińskiego zamieszkałej na terenie Polski do ZSRR
• przesiedlenie i rozproszenie ludności pochodzenia ukraińskiego pozostałej na terenie państwa polskiego na tzw. Ziemiach Odzyskanych – akcja „Wisła”; częściowe powroty po 1956 r.
• wspieranie migracji ludności wiejskiej do miast

W dalszym okresie PRL rządy dążyły do ograniczenia procesów migracyjnych. Wiązało się to przede wszystkim z obawą przed nawiązywaniem kontaktów z państwami Zachodu, wiązaniem przez władze kwestii migracji z kwestiami politycznymi i uznaniową polityką paszportową.

Ważniejsze działania ówczesnej polityki migracyjnej:

• wspieranie emigracji z Polski ludności pochodzenia żydowskiego (kampania antysemicka po wydarzeniach marca 1968)
• wspieranie emigracji politycznej (wyjazd z Polski osób kontestujących komunistyczną władzę, „paszporty w jedną stronę”)
• zapobieganie ucieczek obywateli PRL na Zachód (migracje głównie z powodów ekonomicznych; emigracja do USA).

Polityka migracyjna okresu 1945–1989 koncentrowała się na utrzymaniu władzy przez PZPR (i jej poprzedników) poprzez systematyczne regulowanie struktury narodowościowej i wyjazdów obywateli z kraju.

Okres po 1989 roku

Główne problemy migracyjne po 1989 roku

• Wzrost emigracji zarobkowej na skutek trudnej sytuacji gospodarczej w latach 90.
• Napływ imigrantów ze Wschodu – problemy integracyjne (kulturowe, ekonomiczne), problemy prawne (praca w szarej strefie); Polska jako kraj tranzytowy
• Napływ imigrantów starających się o azyl polityczny (gł. z Czeczenii)
• Masowa emigracja zarobkowa po wejściu Polski do Unii Europejskiej i otwarciu przez niektóre kraje rynku pracy; wyjazd specjalistów i problemy z wykwalifikowaną siłą roboczą w wielu branżach, np. budownictwie; emigracja absolwentów uczelni
• Zmniejszona kontrola nad procesami migracyjnymi po zniesieniu kontroli na niektórych granicach (wejście do strefy Schengen)
• Problem repatriacji
• Problemy prawne dotyczące małżeństw i rozwodów między obywatelami różnych krajów
• Systematyczne wyludnianie się słabiej rozwiniętych terenów kraju

Najważniejsze cele polityki migracyjnej Polski

• Stworzenie jasnego systemu prawnego dotyczącego cudzoziemców w Polsce, w tym nadawania obywatelstwa czy statusu uchodźcy. Liberalizacja zasad osiedlania się cudzoziemców
• Rozwiązanie problemu cudzoziemców pracujących w szarej strefie, liberalizacja rynku pracy
• Zapewnienie imigrantom pomocy socjalnej; zapewnienie odpowiednich warunków osobom zatrzymanym za nielegalny pobyt na terenie Polski, osobom starającym się o status uchodźcy; jednocześnie wspomaganie procesu usamodzielnienia się rodzin imigranckich w Polsce w celu uniezależnienia ich od pomocy socjalnej i w dłuższej perspektywie jej ograniczenia
• Wypracowanie skutecznej metody integracji, szczególnie poprzez zapewnienie edukacji i możliwości rozwoju rodzinom imigranckim
• Powstrzymanie odpływu specjalistów z kraju; ewentualnie zapełnienie luki na rynku pracy przez zagranicznych specjalistów
• Zabezpieczenie wschodniej granicy strefy Schengen.
• Stworzenie funkcjonujących ram prawnych powrotu repatriantów do kraju, m.in. Polaków z Kazachstanu
• Stworzenie rozwiązań prawnych regulujących małżeństwa binacjonalne
• Wspieranie rozwoju gospodarczego słabiej rozwiniętych części kraju, m.in. Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (fundusze europejskie)
• Przywrócenie przygranicznego handlu na granicach strefy Schengen

W ostatnich latach zauważalny jest trend europeizacji polityki migracyjnej, czyli współpracy w tej dziedzinie państw Unii Europejskiej.

Najważniejsze instytucje współodpowiedzialne za realizację polskiej polityki migracyjnej

• Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji
• Urząd do Spraw Cudzoziemców
• Ministerstwo Spraw Zagranicznych
• Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
• Ministerstwo Edukacji Narodowej
• Ministerstwo Finansów
• Straż Graniczna

Bibliografia

• Łodziński, Sławomir: Problemy polityki migracyjnej Polski w latach 1989–1998, Biuro Studiów i Ekspertyz, Warszawa 1998
• Red. Kaczmarczyk Paweł, Okólski Marek: Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobocia, Warszawa 2008
• Polityka migracyjna jako instrument promocji zatrudnienia i ograniczania bezrobocia (Projekt realizowany w ramach EFS), Ekspertyza podsumowująca doświadczenia teoretyczne i empiryczne nad społecznym i ekonomicznym wymiarem integracji, Warszawa 2007
• Kicinger, Anna: Polska polityka migracyjna 1918-2004, Warszawa 2009
• Anioł, Włodzimierz: Migracje międzynarodowe a bezpieczeństwo europejskie, ISP PAN, Warszawa 1992
• Konrad Pędziwiatr Imigranci w Polsce i wyzwania integracyjne, „Infos” Nr 1/2015, Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu
• Zapałowski, A., 2023. Zagrożenia dla Polski w obliczu presji migracyjnej ze wschodu, Przegląd Geopolityczny, 46, s. 9-24.

Linki zewnętrzne

• Ośrodek Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego
• Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. USTAWA z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach
• Urząd do Spraw Cudzoziemców
• Migracje wewnętrzne ludności, raport GUS, Narodowy Spis Powszechny 2002
• Migracje zagraniczne ludności, raport GUS, Narodowy Spis Powszechny 2002