Pilot odrzutowców
 Plakat do filmu | |
| Gatunek | |
|---|---|
| Rok produkcji | |
| Data premiery |
25 września 1957 (prapremiera) |
| Kraj produkcji | |
| Język | |
| Czas trwania |
112 min |
| Reżyseria | |
| Scenariusz |
Jules Furthman |
| Główne role |
John Wayne, Janet Leigh, United States Air Force (wg napisów początkowych) |
| Muzyka | |
| Zdjęcia | |
| Scenografia |
Harley Miller, |
| Montaż |
Harry Marker |
| Produkcja |
Howard Hughes, |
| Wytwórnia | |
| Dystrybucja | |
| Budżet |
9 mln $ |
Pilot odrzutowców (org. Jet Pilot) – amerykański film szpiegowski z elementami komedii romantycznej z 1957 roku w reż. Josefa von Sternberga.
Opis fabuły[edytuj | edytuj kod]
W szczycie zimnej wojny w amerykańskiej bazie lotniczej na Alasce ląduje w nowoczesnym samolocie wojskowym radziecki dezerter. Ku zaskoczeniu Amerykanów jest to kobieta – por. Anna Marładowna. Radziecka pilotka prosi o azyl, jednak nie jest skłonna zdradzić żadnych tajemnic wojskowych swojej służby. Do opieki nad piękną Rosjanką przydzielony zostaje jeden z najlepszych pilotów w kraju – płk Jim Shannon. Obydwoje bardzo szybko odkrywają, że pomimo iż pochodzą z "różnych światów", mają ze sobą wiele wspólnego: podobne charaktery, pasję do latania. Bardzo szybko pojawia się pomiędzy nimi poważne uczucie. Kiedy Shannon dowiaduje się od swoich przełożonych, że Anna ma zostać deportowana, nie informując ich o tym bierze z nią ślub, licząc, że władze nie wydalą małżonki amerykańskiego obywatela. Meldując o tym już po fakcie swoim zwierzchnikom, dowiaduje się od nich, że Anna prowadzi podwójną grę – przedstawiają mu oni dowody na to, że Anna jest sowiecką agentką Olgą Orlew, a cała jej ucieczka została sfingowana przez radziecki wywiad. Jim szczerze jednak kocha Annę i chce ją ratować. Po rozmowie z nią przekonuje się, że jej uczucie do niego jest jak najbardziej szczere. Składa więc swojemu dowództwu propozycję ucieczki wraz z Anną do ZSRR celem poznania tajemnic lotnictwa radzieckiego. Jego plan jest odwróceniem planu działania Anny w Ameryce. Shannon ma się przedstawić jako uciekinier z USA, który z miłości do żony i celem ratowania jej przed więzieniem decyduje się na ucieczkę. Po okresie wystarczającym dla uzyskania potrzebnych informacji, ma na propozycję Amerykanów zostać wraz z Anną wymieniony na kilku szpiegów radzieckich schwytanych w USA. Wszystko przebiega zgodnie z planem – zachwyceni jednym z najlepszych amerykańskich pilotów, który wpadł im w ręce, Sowieci zaczynają wykorzystywać Jima jako swojego konsultanta. Jednak bystra Anna wkrótce odkrywa grę Shannona. Nie jest jednak w stanie go wydać. Niedługo potem dowiaduje się od swojego nowego przełożonego – płk. Matowa, że jej ukochany po ostatnim locie doświadczalnym ma zostać odesłany do USA na drodze wymiany szpiegów. Sama Olga otrzymuje awans i nowe zadanie. Matow jest jednak starym znajomym Olgi i zdradza jej, że wywiad rosyjski tuż przed odesłaniem Shannona do USA planuje podać mu w posiłku dawkę silnych psychotropów, które zniszczą jego pamięć, tak aby nie był w stanie przekazać Amerykanom nic, co zobaczył i dowiedział się w czasie pobytu w ZSRR. Środki te mają jednak zniszczyć umysł Jima do tego stopnia, że przekształcą go w "kompletnego idiotę, nie wiedzącego nawet kim jest" (według słów Matowa). Anna nie może na to pozwolić i szybko podejmuje decyzję. Startuje za Shannonem, likwiduje ogniem swojego myśliwca asystę Jima i wraz z nim ląduje na niewielkim, radzieckim lotnisku wojskowym niedaleko Alaski. Jej ukochany szybko przesiada się do jej myśliwca i obydwoje docierają szczęśliwie do Ameryki.
Obsada aktorska[edytuj | edytuj kod]
- John Wayne – płk Jim Shannon
- Janet Leigh – por. Anna Marładowna/kpt. Olga Orlew
- Jay C. Flippen – gen. Black
- Paul Fix – mjr Rexford
- Richard Rober – agent FBI George Rivers
- Roland Winters – płk Sokołow
- Hans Conried – płk Matow
- Ivan Triesault – gen. Langrad
- Paul Frees – por. Tiompkin
i inni.
O filmie[edytuj | edytuj kod]
Produkcja[edytuj | edytuj kod]
Właściwym producentem filmu był Howard Hughes – ekscentryczny miliarder, mający na swoim koncie kilka udanych produkcji filmowych (Aniołowie piekieł, Człowiek z blizną czy Wyjęty spod prawa). Pragnął on stworzyć film na miarę swojego najlepszego działa – Aniołów piekieł z 1930, przeniesionego do "epoki odrzutowców". Ciągłe przeróbki będące wynikiem niezadowolenia Hughesa ze swojej produkcji, spowodowały jednak ponad dwukrotny wzrost kosztów (z pierwotnych 4 mln do blisko 9 mln) oraz przesuniecie premiery o kilka lat[1][2].
Zdjęcia do filmu miały miejsce w bazach lotniczych: Edwards Air Force Base, Hamilton Army Airfield, March Air Reserve Base i George Air Force Base w Kalifornii; Lowry Air Force Base w Kolorado; Kelly Field w Teksasie oraz Eglin Air Force Base i Naval Air Station Pensacola na Florydzie. Odbywały się one przy pełnym zaangażowaniu i współpracy Sił Powietrznych Stanów Zjednoczonych, które zostały wymienione w obsadzie filmu w rolach głównych. Zdjęcia scen w powietrzu kręcono z pokładu B-45 Tornado – pierwszego, amerykańskiego, czterosilnikowego, lekkiego bombowca taktycznego. Na planie filmowym w maju 1950 pojawił się Chuck Yeager – pierwszy pilot w historii, który przekroczył barierę dźwięku. O mało nie stracił życia, gdy F-86, którego pilotował uległ awarii i rozbiciu[2]. Pilotował X-1 – eksperymentalny samolot rakietowy, na którym dokonał swego słynnego wyczynu, również użytego w filmie[1] (był to ostatni lot tej maszyny[3]).
Odbiór i krytyka[edytuj | edytuj kod]
Film otrzymał kiepskie recenzje krytyków[1]. Wskazywano na słaby scenariusz (podkreślając jego banalność i naiwność), niski poziom gry aktorskiej (łącznie z samym Wayne’em[4], który po latach wyznał, że na udział w filmie zgodził się wyłącznie ze względów politycznych, chcąc w epoce Makkartyzmu w Hollywood jednoznacznie zadeklarować się, że stoi po stronie antysowieckiej Ameryki oraz że bardzo szybko zorientował się, iż bierze udział w jednym z najgorszych swoich filmów[5]), a także ogólną jego nieaktualność. Powodem ostatniego zarzutu było ciągłe niezadowolenie Hughesa – głównego producenta filmu – który nieustanie przeciągał prace montażowe i przekładał premierę, będąc wciąż nieusatysfakcjonowanym swoim dziełem. W rezultacie film do którego zdjęcia rozpoczęto w roku 1949, kiedy zimna wojna trwała w najlepsze, miał swoją premierę w roku 1957, kiedy stan jej eskalacji minął, a groźba bezpośredniego konfliktu pomiędzy dwoma mocarstwami wyraźnie zmalała. Montaż filmu ze sprawą Hughesa trwał jeszcze po oficjalnej premierze filmu, do października 1957 roku. W ogólnej opinii recenzentów filmowi daleko było do bezsprzecznie najlepszego dzieła Hughesa – Aniołów piekieł z 1930, którego odzwierciedleniem w "erze odrzutowej" w zamierzeniach jego twórcy miał być film[6]. Niektórzy z nich dosadnie wręcz określali film jako "tępą propagandę" ("blunt propaganda"), zwłaszcza w ukazaniu sowietów[7]. The New York Times nazwał film "głupawym" ("silly"), a Los Angeles Times opisał go jako "prawdziwą fantazję dla nieletnich"[4].
Nawet dla fanów lotnictwa obraz był rozczarowaniem ze względu na poważną redukcję scen lotniczych. Pokazane w nim samoloty (pierwsze amerykańskie odrzutowce, zaprojektowane w II połowie lat 40.), ze względu na szybki rozwój lotnictwa odrzutowego w tym okresie, mogły stanowić jedynie ciekawostkę historyczną, w żadnym wypadku nie przedstawienie najnowocześniejszej techniki lotniczej Stanów Zjednoczonych, jak to planowali jego autorzy[8]. Co bardziej życzliwi (Andrew Sarris) przedstawiali film jako zabawną komedię, pełną humoru i zmysłowości, redukującą "zimna wojnę" do formatu zabawnej, animowanej kreskówki[9]. Reklamowany jako "Największe widowisko ery odrzutowej"[10], film okazał się być finansową klapą. Bardzo szybko został zdjęty z ekranów kin i uległ zapomnieniu. Był podobno ulubionym filmem Hughesa i dziś dla historyków kina pozostaje głównie przykładem powszechnie znanej ekscentryczności jego producenta[11].
Obecnie (2020), ponad 60 lat po premierze, w rankingu popularnego filmowego serwisu internetowego Rotten Tomatoes obraz posiada poślednią, 60-procentową, pozytywną ocenę "czerwonych pomidorów"[12]. Allmovie i IMDb punktują go równie przeciętnie[10][13]. Były amerykański pilot i historyk lotnictwa – Walter J. Boyne – umieścił go w pierwszej trójce pośród dziesięciu najgorszych filmów w historii poświęconych tematyce lotniczej[14].
Samoloty użyte w filmie[edytuj | edytuj kod]
W filmie można zobaczyć kilka legendarnych już amerykańskich samolotów bojowych lat 40. i 50. XX wieku i to zarówno tych z napędem tłokowym jak i odrzutowym. W pewnym stopniu ilustrują one przejście z ery samolotów śmigłowych do czasów odrzutowców. I tak: podstawowe, amerykańskie odrzutowce myśliwskie na których latają główni bohaterowie (Jim i Anna) to F-86 Sabre oraz F-94 Starfires; Bell X-1 i jego "macierzysty" B-50 to w filmie radzieckie samoloty eksperymentalne; w filmie można również zobaczyć absolutnego kolosa okresu "zimnej wojny" B-36 Peacemaker oraz Lockheeda T-33 i F-89 Scorpion użytych w roli radzieckich odrzutowców[15].
-
F-86 Sabre – typ wczesnego amerykańskiego myśliwca odrzutowego na jakim w filmie latali Jim i Anna -
B-36 Peacemaker – amerykański bombowiec pokazany w scenach ćwiczebnych Jima i Anny po jej przylocie do USA -
F-94 Starfires – maszyn tego typu użyto w scenach przechwytywania B-36 przez Jima i Annę -
B-50 – jeden z jego egzemplarzy został użyty w filmie jako radziecki samolot-matka w scenach radzieckich testów lotniczych z udziałem Jima i Anny -
Bell X-1 – oryginalny egzemplarz użyty w filmie jako eksperymentalny samolot radziecki podwieszany pod radzieckim samolotem-matką -
Lockheed T-33 – jeden z tych samolotów, w filmie pomalowany na czarno, użyto jako nowoczesny radziecki myśliwiec na którym Anna uciekła do USA -
F-89 Scorpion – kilka jego egzemplarzy pojawia się w ostatnich scenach filmu jako radzieckie myśliwce przechwytujące, m.in. w radzieckiej bazie lotniczej tuż przed ostatnim lotem doświadczalnym Jima; jest to również maszyna na której Anna wraz z Jimem ucieka do USA -
B-45 Tornado – z jednej z tych maszyn kręcono sceny w powietrzu
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Jet Pilot (1957). [w:] AFI Catalog [on-line]. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
- ↑ a b Voeltz..., s. 34
- ↑ Mark Carlson: Thunder in the Cinema: Hollywood’s Jet Age Movies. [w:] Historynet [on-line]. wrzesień 2019. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
- ↑ a b Voeltz..., s. 44
- ↑ Michael Munn: John Wayne: The Man Behind the Myth. Londyn: Robson, 2005, s. 130. ISBN 978-1-86105-722-8.
- ↑ Bosley Crowther: Screen: "Jet Pilot" Lands; Film at Palace Barely Gets Off the Ground. [w:] The New York Times [on-line]. 1957-10-05. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
- ↑ Voeltz..., s. 37
- ↑ Voeltz..., s. 30
- ↑ Andrew Sarris: The Films of Josef von Sternberg. Nowy Jork: 1966, s. 51-52.
- ↑ a b Jet Pilot. [w:] Allmovie [on-line]. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
- ↑ Voeltz..., s. 31, 47
- ↑ Jet Pilot. [w:] Rotten Tomatoes [on-line]. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
- ↑ Jet Pilot. [w:] IMDb [on-line]. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
- ↑ Walter J. Boyne: Top 10 Best and Worst Aviation Movies. [w:] Historynet [on-line]. [dostęp 2020-05-23]. (ang.).
- ↑ Voeltz..., s. 39-40
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Richard Andrew Voeltz. Howard Hughes And The Cold War Aviation Film. Jet Pilot (1957). „Cinej Cinema Journal”. 5.2 (2016), s. 29-52, 2016. ISSN 2158-8724.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Pilot odrzutowców w bazie IMDb (ang.)
- Pilot odrzutowców w bazie Filmweb
- Pilot odrzutowców w bazie Notable Names Database (ang.)
- Pilot odrzutowców w katalogu American Film Institute (ang.)