Józef Cetner

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Józef Cetner
Ilustracja
Józef Cetner
Data i miejsce urodzenia

17 lutego 1887
Tarnopol

Data i miejsce śmierci

5 lipca 1965
Kraków

Instrumenty

skrzypce

Zawód

instrumentalista, pedagog

Józef Cetner (ur. 17 lutego 1887 w Tarnopolu, zm. 5 lipca 1965 w Krakowie[1][2]) – wybitny polski wirtuoz skrzypiec[3][4][5][6], pedagog muzyczny, solista[7][3][4] i koncertmistrz[8][9], w środowisku muzycznym zwany polskim Paganinim[10][11].

Pochodzenie i dzieciństwo[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w wielodzietnej rodzinie jako najmłodsze dziecko Tomasza Cetnara (pracownika kolei pochodzącego z Trzcinicy koło Jasła, w województwie podkarpackim) i Marii Komar (pochodzącej z Zagrobeli)[12][1]. W wieku trzech lat zmarł jego ojciec, a dwa lata później jego matka. Był wychowywany przez najstarszą w rodzinie, siostrę Karolinę Cetner. Żył w biedzie, często głodując[1]. Brat Jakub, dużo starszy od Józefa i najstarszy spośród wszystkich braci był nauczycielem muzyki[1][13][14][15].

Wykształcenie[edytuj | edytuj kod]

Po ukończeniu szkoły powszechnej podjął dalszą naukę w Seminarium Nauczycielskim w Tarnopolu, gdzie zdał maturę w roku 1908[1]. Od września 1908 do czerwca 1912 studiował w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie[1][16][17] pod kierunkiem takich pedagogów muzycznych jak Maurycy Wolfstahl[18] (gra skrzypcowa) oraz Mieczysław Sołtys (przedmioty teoretyczne)[1]. W okresie od 1912 do 1914 studiował w Uniwersytecie Muzyki i Sztuk Scenicznych w Wiedniu pogłębiając edukację (także wiolinistyczną[4]) m.in. u światowej sławy pedagoga gry skrzypcowej Otakara Ševčíka[9]. Był to okres, który jak się później okazało, znacząco wpłynął na jego karierę pedagogiczną w zakresie nauki gry na skrzypcach. Wykorzystywał w niej metody Ševčíka oparte na ćwiczeniach technicznych prawej i lewej ręki[1].

Działalność podczas I wojny światowej[edytuj | edytuj kod]

Wybuch I wojny światowej zaskoczył go podczas pobytu wakacyjnego wraz z dwoma braćmi (Michałem i Jakubem) w Piwnicznej[1][19]. Powołany w 1915 do wojska, został zwolniony z powodu grożącej choroby płuc[20]. Powrócił do Piwnicznej gdzie założył i prowadził czterogłosowy chór mieszany[20] o nazwie „Galicyjski chór włościański”[2][19]. Chór rozpoczął próby w grudniu 1916[19], a w lipcu 1917 odbyły się pierwsze koncerty[1] w Krynicy, Szczawnicy[19], Tarnowie[10], Krakowie[19], Starym i Nowym Sączu[13]. Chórzystki prezentowały się w tradycyjnych ludowych strojach krakowskich. Na koncertach Józef występował w duecie skrzypcowym wraz ze swoim bratem Michałem w tradycyjnych strojach góralskich (grali oni wówczas również utwory solowe)[1]. Opracował na chór i skrzypce szereg kompozycji ludowych[2][4]. Wyreżyserował jasełka "Betlejem polskie" Lucjana Rydla[20], wystawione w 1917.

W październiku 1917 z okazji setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki Józef Cetner zadyrygował „Galicyjskim chórem włościańskim” w Krakowie, odbył się wtedy również recital skrzypcowy braci, Józefa i Michała[1]. W Piwnicznej Cetner udzielał lekcji gry na skrzypcach i organizował również koncerty swoich uczniów[1]. W latach 1919–1929 powrócił do Lwowa i prowadził klasę gry skrzypcowej na kursie wyższym i koncertowym w Konserwatorium Polskiego Towarzystwa Muzycznego[1][21][22]. We wrześniu 1929 przeniósł się na Śląsk, ale nadal uczył w Konserwatorium Muzycznym dojeżdżając do Lwowa co dwa tygodnie. Wziął udział w koncercie inauguracyjnym 29 września 1929 w Teatrze Polskim, wykonując Polską Sonatę op. 15 na skrzypce i fortepian Witolda Friemanna przy akompaniamencie samego kompozytora[1].

Od 12 listopada 1936 aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 pełnił obowiązki wicedyrektora szkoły, jednocześnie wykładając własną metodykę gry skrzypcowej w katowickim Konserwatorium Muzycznym[23] i przenosząc tradycje szkoły lwowskiej (m.in. Karol Lipiński, Romuald Kochański), a także szkoły rosyjskiej (Pyotr Stolyarsky(inne języki))[1][24][22]. Wykłady cieszyły się sporym zainteresowaniem, prowadzone były w formie dyskusji i wymiany poglądów z uczniami[1].

W 1934 Józef Cetner odkupił od Jana Gawlasa część wyposażenia oraz koncesję na prowadzenie szkoły muzycznej w Cieszynie (założonej w 1932 i zlikwidowanej po dwóch latach filii katowickiego Konserwatorium Muzycznego)[25]. Prowadzenie przekazał Janowi Drozdowi, który nadał ostateczny kształt artystyczny i organizacyjny szkole[25][26].

Jan Drozd prowadzący w Nowym Jorku swoją szkołę muzyczną i współpracujący z Ignacym Paderewskim w odpowiedzi na otrzymany telegram podjął szybką decyzję o zakupie Szkoły Muzycznej w Cieszynie od Józefa Cetnera i powrocie do Polski[25][27]. Przewiózł ze sobą instrumenty oraz bogatą bibliotekę nutową[25][27]. Szkoła pod jego dyrektorstwem[26][27] wznowiła, tym razem samodzielną działalność, przyjmując nowych uczniów w 1934[25][27]. Józef Cetner również uczył w reaktywowanej Państwowej Szkole Muzycznej I i II stopnia w Cieszynie[25][22], jednocześnie wciąż prowadząc lekcje w Śląskim Konserwatorium Muzycznym w Katowicach[24].

Kariera solisty i koncertmistrza[edytuj | edytuj kod]

Działalność artystyczną, jako solista wirtuoz, rozpoczął w okresie studiów i kontynuował do 1965[28][5][21][4]. Podczas występów akompaniowała mu Stanisława Czechowiczówna[29] (pianistka i pedagog Konserwatorium Muzycznego we Lwowie). Współpracował także z Zofią Haniszewską-Gołkowską[17][23][30] oraz Stefanią Allinówną[1]. Akompaniowali mu również tacy artyści jak: Edward Steinberg[1], Aleksander Brachocki[1]. W duecie grywał ze skrzypkiem M. Kowalskim[1] (który również był jego asystentem w latach 1937–1939 w Konserwatorium Muzycznym we Lwowie[31]).

Występował z orkiestrą Towarzystwa Muzycznego w Katowicach pod dyrekcją Faustyna Kulczyckiego[1]. Grał na XVIII-wiecznych skrzypcach lutnika Lorenzo Storioniego(inne języki)[1]. Występował z kwartetem w składzie: J.C. – I skrzypce, M. Kowalski – II skrzypce, Marian Łobarzewski – altówka, Józef Drohomirecki – wiolonczela[1]. W 1929 podczas pobytu wakacyjnego w Węgierskiej Górce u przyjaciela Jana Drozda[27], założył kwartet smyczkowy (J.C. – I skrzypce, A. Łabowska – II skrzypce, J. Drozd – altówka, Tadeusz Puchalski – wiolonczela) który koncertował w Węgierskiej Górce i pobliskich miejscowościach[1].

Emigracja[edytuj | edytuj kod]

W nocy 3 stycznia 1940 został aresztowany wraz ze swoim bratem Michałem przez Niemców, ale nad ranem 4 stycznia został zwolniony na podstawie pomyłki – nie było go na liście do aresztowania[1][32] (zaś jego brat został rozstrzelany trzy dni później, 6 stycznia pod Kielcami u podnóża Białej Góry między Wiśniówką i Dąbrową[32][33][34][35]).

Dzięki uczniom z konserwatorium, w którym wykładał, jeszcze przed wojną otrzymał paszport[32]. Zostawiając rodzinę wyjechał do Włoch, a następnie dzięki Ignacemu Paderewskiemu, który zorganizował wówczas pomoc polskim artystom, wyjechał przez Szwajcarię do Francji, następnie do Szkocji a później do Anglii[32]. Podczas pobytu na emigracji koncertował w Glasgow, Edynburgu oraz w Londynie gdzie osiedlił się i prowadził działalność artystyczno-pedagogiczną[1]. W Londynie zakupił skrzypce włoskiego lutnika Vincenza Panormo(inne języki). Miał okazję poznać Demetriusa Constantine Dounisa(inne języki) i spotkanie to zaowocowało w powstanie tłumaczeń publikacji D.S. Dounisa (jak i Carla Flescha) na język polski (na potrzeby nauczania przez Józefa Cetnera gry na skrzypcach już w Polsce). W 1945 uzyskał pozwolenie na udzielanie prywatnych lekcji gry na skrzypcach w Anglii (dzięki temu wspierał młodych skrzypków w przygotowaniach do egzaminów konkursowych do Royal Academy of Music w Londynie)[1].

W roku 1952 po 12 latach wrócił do Polski[32] (tym razem do Krakowa, gdzie mieszkała jego żona wraz z dorosłymi już córkami), lecz do Anglii wracał wielokrotnie do 1957[1]. Podczas pobytu w Anglii dał szereg koncertów propagujących muzykę polską, grał dla polskich żołnierzy, występował przed Polonią angielską[36].

Okres po powrocie z emigracji do Polski[edytuj | edytuj kod]

W okresie od 1 września 1957 do 1965 dzięki pomocy przyjaciół[20] otrzymał posadę w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej we Wrocławiu[32][6] jako profesor nadzwyczajny[4][6] na Wydziale Instrumentalnym (skrzypce i metodyka gry na skrzypcach)[6]. W latach 1958–1959 sprawował tam również funkcję kierownika Katedry Instrumentów Orkiestrowych[6][4]. W latach 1962–1966 sprawował rolę konsultanta i rzeczoznawcy Szkół Muzycznych I i II stopnia we Wrocławiu[1].

3 grudnia 1960 Państwowa Wyższa Szkoła Muzyczna we Wrocławiu zorganizowała pod protektoratem Ministra Kultury i Sztuki Tadeusza Galińskiego jubileusz 45-lecia pracy artystycznej i pedagogicznej Józefa Cetnera, podczas którego zagrał Koncert skrzypcowy d-moll Giuseppe Tartiniego[22][9].

W wieku 74 lat, w 1961 przeszedł na emeryturę, jednak nadal pozostawał aktywny jako pedagog, skrzypek i wykładowca[1].

W lutym 1965 powtórzył swój solowy występ z jubileuszu 45-lecia działalności[22]. Odbyło się to podczas koncertu symfonicznego z okazji 100 rocznicy Jana Sibeliusa zorganizowanego przez Państwową Filharmonię Śląską w Katowicach[37][22].

Zmarł w wieku 78 lat z powodu powikłań po gruźlicy. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie[1].

Uczniowie i upamiętnienia[edytuj | edytuj kod]

Jego uczniami byli m.in. Tadeusz Krotochwila[9], Karol Stryja[9], Edward Statkiewicz[4][9], Stanisław Lewandowski[9], Michał Spisak[38][39][1], Mieczysław Kowalski, Witold Krzemieński, Aleksandra Łabowska[1], Franciszek Ryling[40][1] czy Józef Prower[1]. Wśród jego wychowanków z okresu pracy we Wrocławiu byli: Ernest Dobiosz[1], Stanisław Grabca[1], Elżbieta Kopeczek[1], Henryk Pawlak[1].

Dorobek jego twórczości artystycznej obejmuje koncerty w Polsce (m.in. w Katowicach, Krakowie, Lublinie, Lwowie, Poznaniu, Raciborzu, Warszawie) oraz za granicą (m.in. w Austrii, Czechosłowacji, Hiszpanii (opera La Scalla[20]), Anglii, Szkocji, Niemczech i we Włoszech)[1][8][9]. Afisze koncertowe z wydarzeń, w których brał udział Józef Cetner znajdują się m.in. w Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej[29]przy Bibliotece Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach.

Odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi (1936)[2].

Jego portret sporządził malarz Józef Kidoń[41] i jako fotografia oryginalnego obrazu olejnego, przechowywanego w prywatnej rodzinnej kolekcji, znajduje się w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego.

Członek Dolnośląskiego Towarzystwa Muzycznego i autor stałych odczytów i referatów dotyczących pedagogiki skrzypcowej[42][4][43].

Życie rodzinne[edytuj | edytuj kod]

2 lipca 1919 ożenił się z Michaliną Piechowicz[2][1][19], sądeczanką, jego uczennicą[19] występującą w Galicyjskim chórze włościańskim.

Jego braćmi byli:

Józef miał dwie córki: Lidię Cetner (ur. 1925) i Grażynę Marię Cetner (ur. 1927)[1].

Publikacje[edytuj | edytuj kod]

  • Pierre Gaviniés. 24 etiudy na skrzypce solo. Opracowanie: Józef Cetner. Kraków, 1963. Wydawnictwo: PWM, nr katalogowy 4672, seria pedagogiczna[55].
  • Zasady nauczania gry skrzypcowej (rękopis). Podręcznik[42].
  • Skrzypce główne – program nauczania w wyższych szkołach muzycznych[4].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap aq Józef Cetner – Kresowianie na Śląsku [online], leksykonkresowian.instytutslaski.pl [dostęp 2024-01-31].
  2. ↑ a b c d e Stanisław Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938 [dostęp 2024-01-28].
  3. ↑ a b Orkiestra. Miesięcznik. Nr 2(65), Rok VII, Luty 1936, bibliotekacyfrowa.pl.
  4. ↑ a b c d e f g h i j Szkoły artystyczne. Szkoły skrzypiec. Dzieło 35., dbc.wroc.pl.
  5. ↑ a b Śląskie Wiadomości Muzyczne. Miesięcznik. Rok I. Maj 1937. Nr 5. wyd. Śląski związek muzyków pedagogów. sbc.org.pl.
  6. ↑ a b c d e Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu. Dolnośląska biblioteka Cyfrowa. dbc.wroc.pl.
  7. ↑ Przyjaciel Pieśni. Miesięcznik. Zabrze, nr 2, Rok 3, luty 1938, Organ Związku Polskich Kół Śpiewaczych na Śląsku Opolskim.sbc.org.pl.
  8. ↑ a b KWORUM – Polsko-Polonijna Gazeta Internetowa [online], kworum.com.pl [dostęp 2024-01-31].
  9. ↑ a b c d e f g h Adolf Dygacz, Józef Cetner koncertuje dziś w Katowicach, sbc.org.pl, 1965 [dostęp 2024-01-31] (pol.).
  10. ↑ a b Muzeum Historii Polski. Kwartalnik Mlodych Muzykologow UJ 2010r nr7 s41-52. Życie muzyczne w międzywojennym Tarnowie. Urszula Zyguła. kmm.muzykologia.uj.edu.pl.
  11. ↑ Dziedzictwo i Pamięć Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. II Muzealne spotkania z KresamiJózef Cetner - fotografia.
  12. ↑ 301 Księgi metrykalne parafii wyznania rzymskokatolickiego z terenu archidiecezji lwowskiej, sygn. 1352 [online], agadd.home.net.pl [dostęp 2024-01-31].
  13. ↑ a b c Głos Sądecki. Tygodnik lokalny. Nr 29 (95). 6 września 1992. Góralski chór Echo. sbc.nowysacz.pl.
  14. ↑ a b Maria Galas córka Jakuba Cetnera.. csw2020.com.pl.
  15. ↑ a b c Przegląd Nowotomyski. Kwartalnik Społeczno-Kulturalny. Rok XIII Nr 1 (49) 2019. ntk.org.pl.
  16. ↑ Polish Music Information Centre. polmic.pl.
  17. ↑ a b Niezwykła więź kresów wschodnich i zachodnich.
  18. ↑ Muzyka Polska. 1938. jbc.bj.uj.edu.pl.
  19. ↑ a b c d e f g Almanach Sądecki. Katolickie Stowarzyszenie Civitas Christiana, Odd. w Nowym Sączu. R. X, nr 3(36), Nowy Sącz 2001, ISSN 1232-5910. sbc.nowysacz.pl.
  20. ↑ a b c d e Eugeniusz Lebdowicz, Maria Lebdowiczowa, Dawni Piwniczanie, 2006 (pol.).
  21. ↑ a b Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. I. J. Paderewskiego w Tarnowskich Górach. gov.pl.
  22. ↑ a b c d e f Wiadomości Bocheńskie. Kwartalnik Społeczno-Kulturalny. Stowarzyszenie Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej. ISNN:1426-195,ROK XVI nr 2-3 (77-78), jesień 2008. bochniacy.pl.
  23. ↑ a b Tadeusz Puchalski – leśnik, myśliwy, wiolonczelista, studia.okl.lasy.gov.pl.
  24. ↑ a b Akademia im. Karola Szymanowskiego w Katowicach. Katedra Instrumentów Smyczkowych. am.katowice.pl.
  25. ↑ a b c d e f Szkoła Artystyczna. SERIA WYDAWNICZA CENTRUM EDUKACJI ARTYSTYCZNEJ 2 (6)/2019. Centrum edukacji artystycznej. Warszawa 2019.ISBN 978-83-62156-25-2 (wersja elektroniczna online).
  26. ↑ a b Historia i współczesność. Z historii Cieszyńksiego Kampusu. us.edu.pl.
  27. ↑ a b c d e Przyjaźń muzyka i pedagoga z Węgierskiej Górki Jana Drozda z Ignacym Janem Paderewskim.. biala.luteranie.pl.
  28. ↑ Chwila w maju 1921 – Nowy Kurier Galicyjski.. kuriergalicyjski.com.
  29. ↑ a b Archiwum Śląskiej Kultury Muzycznej. askm.am.katowice.pl.
  30. ↑ Zofia Haniszewska-Gołkowska, leksykonkresowian.instytutslaski.pl.
  31. ↑ Mieczysław Kowalski, leksykonkresowian.instytutslaski.pl.
  32. ↑ a b c d e f Prowadzi mnie Jego ręka….. m.niedziela.pl.
  33. ↑ a b Cetner Michał. Pomnik na Białej Górze upamiętni ofiary II wojny światowej. radiokielce.pl.
  34. ↑ 6 stycznia 1940 – w gminie Masłów Niemcy rozstrzelali członków Organizacji Orła Białego. echodnia.eu.
  35. ↑ W Dąbrowie w gminie Masłów upamiętniono zmordowanych Polaków. echodnia.eu.
  36. ↑ PREMISLIA CHRISTIANA Tom XIV (2010/2011) – Polska Misja Katolicka w Londynie w latach 1939–1945. wsd.przemyska.pl.
  37. ↑ Koncert Symfoniczny z okazji 100 rocznicy urodzin Jana Sibeliusa. askm.am.katowice.pl.
  38. ↑ II Międzynarodowy Konkurs Muzyczny im. Michała Spisaka. spisakfestiwal.palac.art.pl.
  39. ↑ https://booklets.idagio.com/5902547016153.pdfMichał Spisak. Piano Solo and chamber music.
  40. ↑ Muzycy pochodzenia lwowskiego i kresowego na Górnym Śląsku po I i po II wojnie światowej. instytutkorfantego.pl.
  41. ↑ Józef Cetner – portret. Józef Kidoń. audiovis.nac.gov.pl.
  42. ↑ a b Śląska Biblioteka Cyfrowa. Józef Cetner. sbc.org.pl.
  43. ↑ ŻYCIE MUZYCZNE LWOWA W SEZONIE 1927/1928 [online], lwow.home.pl [dostęp 2024-01-31].
  44. ↑ Cetner Michał – Ośrodek Myśli Obywatelskiej i Patriotycznej.. ompio.pl.
  45. ↑ PAMIĘTNIK PIERWSZEGO ZJAZDU TOWARZYSTW ŚPIEWACZYCH WOJEWÓDZTWA KIELECKIEGO W KIELCACH. Michał Cetner. sbc.org.pl.
  46. ↑ Śpiewajmy i grajmy Bogu. Kwartalnik dla organistów i sympatyków muzyki kościelnej. Listopad2016-Styczeń 2017 3(3), 2016. komisjaorganistowskakielce.pl.
  47. ↑ Cmentarz Wojsk Polskich w Kielcach. Michał Cetner. mpn.kielce.uw.gov.pl.
  48. ↑ Bolesław Cetner. pik.kielce.pl.
  49. ↑ Dziennik Urzędowy c. k. Rady szkolnej krajowej w Galicyi, Lwów, 1907. jbc.bj.uj.edu.pl.
  50. ↑ I Liceum ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego w Kielcach. sbc.wbp.kielce.pl.
  51. ↑ Rocznik Sądecki, TOM XXXVII. sbc.nowysacz.pl.
  52. ↑ Nauczyciele tajnych kompletów – Ośrodek Myśli Obywatelskiej i Patriotycznej. ompio.pl.
  53. ↑ PARTYZANT I ARTYSTA, CZŁOWIEK Z ZASADAMI.. ompio.pl.
  54. ↑ sesja Sejmiku Województwa Lubuskiego kadencji 2014-2018 12 stycznia 2018.Szkoła Podstawowa w Otyniu przy ul. Żeromskiego 3. bip.lubuskie.pl.
  55. ↑ 24 etiudy. Na skrzypce / Pierre Gaviniés ; oprac. Józef Cetner. katalogi.bn.org.pl/.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Szkoła Artystyczna SERIA WYDAWNICZA CENTRUM EDUKACJI ARTYSTYCZNEJ 2 (6)/2019, WARSZAWA, CZERWIEC 2019, ISBN 978-83-62156-25-2 (wersja elektroniczna online).
  • Eugeniusz Lebdowicz, Maria Lebdowiczowa. Dawni piwniczanie. Wydawnictwo: Drukarnia Baad, 2006 r. ISBN 8360480001.
  • Stanisław Łoza. Czy wiesz kto to jest? Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, Warszawa 1938, Dolnośląska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Mikulskiego we Wrocławiu, s. 95.
  • 25 lat Szkoły Muzycznej w Cieszynie, red. E. Baron, J. Drozd, I. Myrdacz, Cieszyn, 1959, s. 39.
  • (Krst), Zmarł Józef Cetner, „Ruch Muzyczny” 1965, nr 19, s. 13.
  • Smaciarz W., Życia i działalność artystyczno-pedagogiczna Józefa Cetnera. Niepublikowana praca magisterska, Wrocław, 1979.
  • Akademia Muzyczna im. K. Lipińskiego we Wrocławiu 1948-1988. Wydawnictwo z okazji 40-lecia Uczelni. Suplement. Noty biograficzne pedagogów, wykaz byłych pedagogów, wykaz absolwentów w latach 1974–1988, red. K. Kościukiewicz, M. Passella, A. Wolański, H. Zamęcka, Wrocław 1988, s 48.
  • Kusiak J., Skrzypce od A do Z, Kraków 1988, s. 526.
  • Leksykon polskich muzyków pedagogów urodzonych po 31 grudnia 1870 roku, red. K. Janczewska-Sołomko, Kraków 2008, s. 47.
  • Markiewicz L., Michał Spisak 1914-1965, Dąbrowa Górnicza, Kraków 2005, s. 42.
  • Katolik. Dziennik. Rok LXXIII (73), Katowice, czwartek 9 marca 1939, wyd. Zjednoczone Wydawnictwo Gazet.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Józef_Cetner&oldid=73737427”