Hannibal

Hannibal Barkas

𐤇𐤍𐤁𐤏𐤋 𐤁𐤓𐤒

Wódz Armii (rb mhnt)
Data i miejsce urodzenia	247 p.n.e. Kartagina
Data i miejsce śmierci	183 p.n.e. Bitynia
Przebieg służby
Lata służby	224–200 p.n.e.
Siły zbrojne	armia Kartaginy
Stanowiska	Strateg Libii
Główne wojny i bitwy	II wojna punicka
Późniejsza praca	polityk

Hannibal (pun. 𐤇𐤍𐤁𐤏𐤋 𐤁𐤓𐤒, stgr. Ἀννίβας; ur. 247 p.n.e., zm. 183 p.n.e.) – kartagiński dowódca wojskowy i polityk, syn Hamilkara Barkasa, uważany za jednego z najwybitniejszych wodzów starożytności.

Życiorys

Był synem Hamilkara Barkasa. Od 237 przebywał w Hiszpanii. Miał greckich nauczycieli, czytał greckie teksty o strategii. Od 224 dowodził oddziałem kawalerii. W 221 w wieku 25 lat przejął dowództwo nad kartagińską armią w Hiszpanii po śmierci Hazdrubala Starszego, który zginął w zamachu. W rok później poszerzył panowanie kartagińskie w Hiszpanii po rzekę Tag. Oprócz wojskowych wypraw stosował również dyplomatyczne działania, m.in. ożenił się z Hiszpanką. W 219 zdobył i zniszczył miasto Sagunt sprzymierzone z Rzymem. Rzym nie udzielił pomocy Saguntowi, lecz uznał działania Hannibala za złamanie układu z roku 226 i wypowiedział wojnę Kartaginie. W ten sposób rozpoczęła się II wojna punicka.

Wojna z Rzymem

II wojna punicka

Aby uprzedzić rzymski atak, Hannibal zadecydował o skierowaniu działań wojennych na terytoria przeciwnika. Liczył na wsparcie ludów galijskich i italskich we wspólnej walce przeciw rzymskiej ekspansji. Z powodu przewagi przeciwnika na morzu Kartagińczycy musieli przemaszerować do Italii drogą lądową: przez Hiszpanię, południową Galię i Alpy Zachodnie do Galii Przedalpejskiej i Italii. W sierpniu 218 roku armia pod dowództwem Hannibala w sile 50 tysięcy pieszych i 9000 konnych przekroczyła Pireneje, podczas gdy w Hiszpanii pozostały 15-tysięczne oddziały pod wodzą Hazdrubala. We wrześniu Kartagińczycy przekroczyli Rodan, po czym przeszli przez Alpy, prawdopodobnie przełęczą Mont-Cenis; do Italii przeprawiło się 20 tysięcy piechoty i 6000 jazdy, lecz szeregi punickiej armii zgodnie z przewidywaniami Hannibala zasiliły oddziały celtyckich Insubrów i Bojów. Po zregenerowaniu armii, w listopadzie Hannibal pokonał armię Publiusza Korneliusza Scypiona nad rzeką Ticinus, w grudniu rozbił połączone armie konsularne nad Trebią, a w 217 roku ominął stacjonującą pod Arretium armię konsula Gajusza Flaminiusza, po czym wprowadził ją w zasadzkę i 23 czerwca doszczętnie rozgromił nad Jeziorem Trazymeńskim. Ostra zima w północnej Italii i późniejsza przeprawa przez bagna spowodowała, że spośród ponad trzydziestu idących z armią słoni bojowych ostał się tylko jeden, a sam Hannibal stracił jedno oko wskutek zakażenia.

Zniszczenie wojsk rzymskich w bitwie pod Kannami

2 sierpnia 216 roku w walnej bitwie pod Kannami Kartagińczycy unicestwili dwukrotnie większą armię rzymską; zginęło około 50 tysięcy żołnierzy rzymskich, konsul Emiliusz Paulus i 80 senatorów, podczas gdy straty po stronie kartagińskiej wyniosły około 7000 poległych, z czego 4000 stanowili sojuszniczy Galowie. Hannibal zastosował po raz pierwszy manewr, zwany później manewrem kanneńskim (dwustronne oskrzydlenie i okrążenie nieprzyjaciela). Po tej klęsce Rzymianie nie podejmowali już otwartych bitew z Hannibalem, zamiast tego przenosząc ciężar działań wojennych do Hiszpanii.

Przez kolejnych 10 lat Hannibal pozostawał w Italii. Ze względu na szczupłość swoich sił nie zajął on Rzymu. Celem jego działań było odwrócenie od Rzymu jego dotychczasowych sprzymierzeńców. Rzeczywiście kilka miast w Italii, w tym Kapua w Kampanii, zdecydowało się poprzeć Kartagińczyka. W roku 204 Scypion Afrykański Starszy wylądował w północnej Afryce, zmuszając Hannibala do wycofania się z Italii, zaś w 202 roku pokonał jego wojska w bitwie pod Zamą, zmuszając Kartaginę do zawarcia niekorzystnego traktatu pokojowego. Kartagina straciła wszystkie swoje posiadłości poza Afryką i musiała zapłacić kontrybucję oraz podporządkować swoją politykę zagraniczną Rzymowi.

Po II wojnie punickiej

Hannibal pozostał dowódcą armii kartagińskiej do roku 200, gdy został odwołany pod wpływem nacisków rzymskich, następnie w roku 196 pełnił urząd sufeta. Jako sufet przeprowadził reformy ograniczające władzę oligarchicznego Trybunału Stu Czterech, którego członkowie odtąd byli corocznie wybierani zamiast zasiadać w tym gremium dożywotnio. Ponadto mając poparcie ludu wyegzekwował zaległe należności od kartagińskich arystokratów. Rządy Hannibala przywróciły kraj do dobrobytu gospodarczego, co umożliwiło spłacenie ogromnej kontrybucji wojennej.

W 195 oskarżony przez możnych o konszachty z Antiochem III przeciw Rzymowi, musiał uciekać z kraju, udając się najpierw do Tyru, po czym faktycznie znalazł się na dworze seleukidzkiego króla Antiocha w Efezie. Po klęsce Antiocha w wojnie z Rzymem w 189 uciekł do Bitynii do króla Prusjasza, gdzie w 183 popełnił samobójstwo wypijając truciznę, którą dostał od ojca i nosił zawsze w pierścieniu, by nie wpaść w ręce Rzymian. Przed śmiercią powiedział: „Uwolnijmy Rzymian od ich długiego niepokoju, skoro twierdzą, iż zbyt długo jest czekać na śmierć starego człowieka”. Został pochowany w grobowcu między Chalkedonem a Nikomedią.

Grobowiec Hannibala – 65 km na płd.-wsch. od Stambułu (w Gebze – na terenie zakładu przemysłowego)

Grobowiec Hannibala

Jadąc z żoną w sierpniu 1975 r. drogą z Bursy do Stambułu zauważyliśmy w pobliżu miejscowości Gebze drogową tablicę informacyjną o znajdującym się w pobliżu grobowcu Hannibala. Znajdował się on na ogrodzonym terenie jakiegoś zakładu produkcyjnego. Popołudniu, po godzinach pracy, poproszony przez nas strażnik zaprowadził nas do tego grobowca dla zrobienia zamieszczonego tutaj zdjęcia (przeźrocza).

Autorzy antyczni o Hannibalu

Przez szesnaście lat prowadził wojnę przeciwko Rzymianom w Italii bez przerwy i w całym tym okresie nigdy nie zwolnił swojej armii ze służby w polu. Zarazem utrzymywał te liczne tłumy pod kontrolą, a wolny od niechęci wobec niego lub wobec kogokolwiek innego. W dodatku było tak, mimo że zatrudniał oddziały, które należały nie tylko do obcych krajów, ale także do różnych ras. Prowadził ze sobą Afrykanów, Hiszpanów, Celtów, Liguryjczyków, Italów i Greków, ludzi, którzy naturalnie nie mieli ze sobą nic wspólnego, jeśli chodzi o prawo, zwyczaje, język czy w jakikolwiek inny sposób. Co więcej – dzięki umiejętnościom przywódczym potrafił narzucić swój autorytet pojedynczym głosem i własną wolą nawet ludziom tak całkiem różnego pochodzenia. Osiągnął to w stale zmieniających się warunkach, często korzystając z pomyślnych wiatrów fortuny, ale również wtedy, gdy wiatr zmienił kierunek na przeciwny.

Polibiusz, 9.22–26

Scypion spytał Hannibala, kto jest największym dowódcą. W odpowiedzi Hannibal ogłosił najwspanialszym Aleksandra Macedońskiego, który kroczył przez niezbadane terytoria z niewielkim wojskiem, przekraczając granice ludzkich pragnień. Gdy Scypion spytał, którego dowódcę umieścił by tuż za nim, Hannibal wymienił Pyrrusa, gdyż uczył, jak zakładać obozy, i sztuki zwyciężania. Wtedy Scypion spytał, kto jest trzecim z kolei, a wówczas Hannibal wymienił siebie. Śmiejąc się, Scypion spytał, jakie przyznałby sobie miejsce, gdyby pokonał jego, Scypiona. Wówczas, bez wątpienia – odpowiedział Hannibal – umieściłbym siebie przed wszystkimi innymi dowódcami.

Liwiusz XXXV, 14

Cechowało go nieludzkie okrucieństwo i wiarołomność więcej niż punicka; nic nie było dla niego rzetelnie, nic święte, ani bogobojność, ani przysięga, ani wiara.

Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu XXI, 4

Znaczenie

• Rzymianie po serii zwycięstw Hannibala ukuli powiedzenie: „Hannibal ante portas”, co oznacza „Hannibal u bram”, które do tej pory jest używane jako ostrzeżenie przed nadchodzącym niebezpieczeństwem. Natomiast rosyjski frazeologizm „Hannibalowa przysięga” (Аннибалова клятва) oznacza wyraz zdecydowanej determinacji, by o coś walczyć do zwycięstwa lub do końca życia.
• Hannibala uznaje się za jednego z największych wodzów starożytności. Jego manewry były analizowane przez nowożytnych i współczesnych teoretyków wojskowości (K. Clausewitz, A. Schlieffen). Istotą stosowanej przez niego taktyki było pełne wykorzystanie warunków terenu oraz zdolności swojej wielonarodowej armii. W bitwie pod Kannami udało mu się, dzięki wzmocnieniu skrzydeł silną jazdą numidyjską i umieszczeniu słabszych oddziałów w centrum szyku, zamknąć w okrążeniu liczniejszą armię rzymską.

Bibliografia

• Maria Jaczynowska: Historia starożytnego Rzymu. Warszawa: PWN, 1982, s. 88–89, 93–100, 104.
• Krzysztof Kęciek: Dzieje Kartagińczyków. Warszawa: Wydawnictwo Attyka, 2007. ISBN 83-89-48700-4.