Chondrilla sztywna

Chondrilla sztywna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Cichorioideae
Rodzaj	chondrilla
Gatunek	chondrilla sztywna
	Nazwa systematyczna
	Chondrilla juncea L.; Sp. Pl. 2: 796. 1753
Synonimy
	Chondrilla acanthophylla Borkh.; Chondrilla angustissima Hegetschw.; Chondrilla gaudini Hegetschw.; Chondrilla glomerata K.Koch; Chondrilla graminea var. graminea; Chondrilla graminea var. kashmirica Hook.f.; Chondrilla hispida Desf.; Chondrilla laciniata Steven; Chondrilla lutea Dulac; Chondrilla rigens Rchb.; Chondrilla vallisoletana Pau; Chondrilla viminea Bubani; Chondrilla virgata J.Presl & C.Presl; Chondrilla viscosa Gilib.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Chondrilla sztywna (Chondrilla juncea L.) – gatunek rośliny należącej do rodziny astrowatych. Występuje naturalnie w Europie południowej i środkowej, w zachodniej Azji i północno-zachodniej Afryce^[5]. Jako gatunek introdukowany jest uporczywym chwastem w Ameryce Północnej, Południowej, w Australii i Nowej Zelandii^[6]. W Polsce rozpowszechniony z wyjątkiem wyższych partii pogórza i gór. Rośnie w miejscach piaszczystych, nasłonecznionych^[5]. Gatunek jest obligatoryjnym apomiktem – nasiona powstają wyłącznie w wyniku partenogenezy^[3].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Fragment kwiatostanu złożonego
Koszyczki kwitnące i owocujące
Owoce z aparatem lotnym
Owoce

Korzeń: Palowy, nierzadko bardzo długi^[5].
Łodyga: Wzniesiona lub pokładająca się, zwykle od nasady silnie rozgałęziona, gałązki sztywne, wzniesione. Osiąga zwykle od 0,5 do 1 m wysokości, rzadziej do 1,2 m. W dole bywa szczecinkowato owłosiona, poza tym naga, niebieskozielona^[5].
Liście: Dwojakiego rodzaju – zebrane w rozecie przyziemnej i łodygowe. Te pierwsze zasychają w czasie kwitnienia. Ich blaszka jest odwrotnie jajowata, długości do 10, rzadko do 12 cm, i do 4 cm szerokości. W różnym stopniu zatokowo wcinane i nierówno ząbkowane. Dolne liście łodygowe podobne do tych z rozety, ku górze coraz bardziej lancetowate i w końcu równowąsko lancetowate, coraz rzadziej, odlegle ząbkowane, najwyższe liście całobrzegie^[5].
Kwiaty: Niewielkie koszyczki z żółtymi kwiatkami języczkowatymi wyrastają na krótkich szypułkach pojedynczo lub zebrane są po kilka w szczytowych częściach pędów. Okrywa koszyczków jest cylindryczna, złożona z lancetowatych, zaostrzonych listków o długości ok. 1 cm. Nasada okrywy i krótkie szypuły są okryte gęstymi, białymi włoskami. Kwiatów w koszyczkach jest zwykle od 8 do 12, z płatkami wyraźnie ząbkowanymi na końcach^[5].
Owoce: Niełupki wrzecionowate, pięciożeberkowe, wraz z puchem kielichowym osiągają do ok. 1,5 cm długości. Puch pojedynczy, biały^[5].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Roślina dwuletnia lub bylina. Kwitnie latem; w Europie Środkowej od lipca do sierpnia, czasem do września^[5], w Ameryce Północnej do października^[3]. Kwiaty otwierają się w najjaśniejszej części dnia, zwykle między godziną 9 i 15^[7]. Gatunek należy do roślin kompasowych – blaszki liści łodygowych ustawiają się w porze najsilniejszego nasłonecznienia pionowo i równolegle do kierunku padania promieni słonecznych^[7].

Rośnie w miejscach piaszczystych^[5] i kamienistych^[7], nasłonecznionych. Często w miejscach przekształconych przez człowieka – na siedliskach ruderalnych, takich jak: przydroża, przytorza, nieużytki^[5], także na miedzach, odłogach i w uprawach. Rośnie jako chwast zwłaszcza w uprawach zbożowych i w winnicach^[7], w szczególności na obszarach, gdzie jest gatunkiem inwazyjnym^[3].

W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej uznany jest za gatunek charakterystyczny dla muraw napiaskowych ze związku SAll. Koelerion glaucae^[8]. Rośnie także w zbiorowiskach rzędów Festucetalia valesiacae, Onopordetalia acanthii i związku Caucalidion lappulae^[7].

Liczba chromosomów 2n wynosić może 14, 15, 16, 30^[5].

Znaczenie ekonomiczne[edytuj | edytuj kod]

Na obszarach, gdzie jest gatunkiem inwazyjnym, jest chwastem upraw polowych. W Australii, gdzie notowany jest od 1917^[7], uważany jest za „najbardziej uporczywy chwast zbóż”^[3]. Jest tak kłopotliwy ponieważ na ubogich siedliskach jest silnie konkurencyjny – dzięki silnemu i głębokiemu systemowi korzeniowemu sprawnie pozyskuje wodę i substancje odżywcze z gleby. Jest odporny na suszę, zabiegi agrotechniczne i działanie wielu herbicydów. Okazałe, sztywne i silnie rozgałęzione pędy utrudniają zbiór plonów^[3], włącznie z uszkadzaniem maszyn rolniczych^[9]. Zawleczony do wschodnich Stanów Zjednoczonych w 1896, na zachodzie pojawił się w 1938^[7] i na początku XXI wieku zajmował tam ponad 2,5 mln ha^[10]. W Ameryce Południowej pierwszy raz odnotowany został w Buenos Aires w 1977^[7]. Prędkość rozprzestrzeniania się gatunku w Australii wyliczona została na 24 km rocznie^[7]. Do jego zwalczania wykorzystuje się grzyba Puccinia chondrollina^[9].

Liście mają łagodny, przyjemny smak i we Francji^[11] oraz w Hiszpanii^[9] spożywane są w sałatkach. Owoce uznawane są jednak za trujące^[11].

Ze względu na silne właściwości antyoksydacyjne stanowi przedmiot badań w celu zastosowania w medycynie^[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-09-11] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Chondrilla juncea Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-09-11].
↑ Chondrilla juncea L.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-09-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Pawłowski B., Jasiewicz A. (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XIII. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 149-150.
↑ Zhu Shi, Norbert Kilian: Chondrilla Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-09-11].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Slavik B., Stepankova J. (red.): Kvetena Ceske Republiky. 7. Praha: Academia, 2004, s. 505-507.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 461. ISBN 83-01-14439-4.
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 197, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Barbara Sudnik-Wójcikowska, Agnieszka Krzyk: Rośliny wydm, klifów, solnisk i aluwiów. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2015, s. 50. ISBN 978-83-7763-288-8.
↑ ^a ^b Chondrilla juncea - L.. [w:] Plants For A Future [on-line]. [dostęp 2017-09-11].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-09-11] (ang.).

[america-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Chondrilla juncea Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-09-11].

[tpl-4] Chondrilla juncea L.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-09-11].

[pawlowski-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Pawłowski B., Jasiewicz A. (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XIII. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 149-150.

[china-6] Zhu Shi, Norbert Kilian: Chondrilla Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2017-09-11].

[kvetena-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Slavik B., Stepankova J. (red.): Kvetena Ceske Republiky. 7. Praha: Academia, 2004, s. 505-507.

[8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 461. ISBN 83-01-14439-4.

[mabb-9] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 197, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[sudnik-10] Barbara Sudnik-Wójcikowska, Agnieszka Krzyk: Rośliny wydm, klifów, solnisk i aluwiów. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2015, s. 50. ISBN 978-83-7763-288-8.

[pfaf-11] Chondrilla juncea - L.. [w:] Plants For A Future [on-line]. [dostęp 2017-09-11].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]